Bebeğin kan grubu faktörlerinden bazıları annenin kan grubu faktörleri ile uyuşmuyorsa, bebeklerde kan uyuşmazlığı denilen, genellikle doğumdan hemen sonra kansızlık ve sarılık yapabilen bu hastalık görülebilir. Bu hastalık nedeniyle oluşabilecek kansızlık ve sarılık bebekte ağır hastalıklara veya zeka geriliğine neden olabilir. Kan uyuşmazlığı genellikle ilk gebelik sırasında görülmez. Doğumlardan hemen sonra bu hastalık için koruyucu iğnenin (Anti-D) anneye yapılması ile sonraki gebeliklerde koruma sağlanır. Büyüklüğü 7 haftayı geçen her gebeliğin sonlanmasında da (örneğin kürtajlar ve düşükler) bu iğne ihmal edilmemelidir.
→Kan uyuşmazlığı ile kan uyuşmazlığı hastalığı aynı anlama gelir mi?
Kan uyuşmazlığı olması mutlaka bunun kan uyuşmazlığı hastalığına yani etkilenmiş RH ya da ABO uygunsuzluğuna dönüşeceği anlamına gelmez.
→Kan Uyuşmazlığı Nasıl Oluşur? Rh uyuşmazlığı ve ABO uyuşmazlığı ne demektir?
Bebeğin kan grubu özellikleri anne karnında yaklaşık 7 haftalıkken diğer her türlü kalıtımsal özellik gibi baba ve annenin kan gruplarının birleşmesinden oluşacaktır. Her insanın kan gruplarını oluşturan genler bir çifttir ve bu iki genin ortak çalışması ile kan grubu belli olur. Bu genler tek başlarına "A","B" veya "O" gruplarıyla Rh "+" veya "-" faktörlerini ayrı olarak taşırlar. Örneğin kan grubu "Rh(+)" olarak bulunan bir kişinin genleri "(+)-(-)" veya "(+)-(+)" biçiminde oluşmuş olabilir.
Bebekler anne ve babaya ait genlerden (toplam dört gen) gelen bilgilere göre rastlantısal olarak alırlar, bu yüzden kan grupları anne-babadan farklı olabilir. Bu biçimde örneğin babasının kan grubu "Rh(+)" ve annesinin kan grubu "Rh(-)" olan bir bebeğin kan grubu "(+)-(-)" veya "(-)-(-)" olabilir. Aynı anne-babadan doğmuş diğer bebekler de baba veya annenin her seferinde başka genlerini alabileceğinden başka bir kan grubuna sahip olabileceklerdir. Böylece aile içinde kardeşlerin kan grupları oldukça farklı olacaktır. Annenin kan grubu Rh negatif veya O grubu ise ve annenin bebeğinin kan grubu farklı olursa "kan uyuşmazlığı" vardır denir. Bebek kan grubundaki Rh faktörü de A, B ve O grupları gibi baba ve anneden gelen genlerdeki bilgiye göre saptanır. Annesi Rh negatif ve babası Rh pozitif olan bebeklerin kan grubu Rh pozitif olursa, bu kan grubu anneninkinden farklı olduğu için kan uyuşmazlığı riski vardır. Fakat daha az sıklıkla bebeğin babası Rh pozitif olsa bile bebek Rh negatif olabilir. Bu durum ancak doğumda anlaşılır ve bu durumda kan uyuşmazlığı oluşmayacaktır. Özet olarak anne kan grubu Rh negatif veya "O" ise ve babadan gelen genler yüzünden bebeğin kan grubu Rh pozitif veya "A", "B" veya "AB" ise bu durumda kan uyuşmazlığı hastalığı beklenmelidir. Özellikle Rh uygunsuzluğu önemlidir, yani daha ağır sarılık ve kansızlıklara neden olabilir. Bu yüzden Rh uygunsuzluğu durumlarına çok dikkat edilmelidir. Annenin Rh pozitif ve babanın Rh negatif olduğu durumlarda kan uyuşmazlığı oluşmayacaktır.
→Kan uyuşmazlığı neden ilk gebelikte hastalığa yol açamaz?
Kan grubu uyuşmazlığı olan gebeliklerde anne karnında ve özellikle doğum sırasında bebeğe ait kan hücreleri anneye plasenta (halk arasında "bebeğin sonu" veya eşi denilen organ) yoluyla geçebilir. Bu geçiş sonrasında annede bebeğin kan hücreleri yabancı bir madde olarak algılandığından bazı bağışıklık sistemi maddeleri (yani antikorlar) salgılanır. Bu maddeler bebeğe yine plasenta yoluyla geçerek bebeğe ait kan hücrelerini parçalar. İlk doğum sırasında oluşan bu maddeler bebek doğmuş olduğundan etkileyemez. Fakat daha sonraki gebelikler sırasında anne vücudunun bağışıklık sistemi yeniden çalışmaya başlar. Daha anne karnındayken bebeğe geçen bu maddeler bebek kan hücrelerini parçalamaya başlar. Böylece "etkilenmiş kan uyuşmazlığı" durumu oluşur.
→Etkilenmiş kan uyuşmazlığı hastalığını önlemek için ne yapılır?
Kan uyuşmazlığı hastalığı, Anti D iğnesi yaptırmayan kadınlarda özellikle 3-4 doğumdan sonra her bebekte görülmeye başlar. Kan uyuşmazlığının böylece anne vücuduna bir kez yerleşmesinden sonra tedavisi yoktur. Bu nedenle koruyucu önlemler almak çok gereklidir.
Kan uyuşmazlığı tipine göre belirtiler ve önleyici tedbirler farklıdır. ABO gruplarına ait uyuşmazlık daha hafif geçer, fakat Rh uygunsuzluğu çok ağır hastalıklara neden olabilir. Doğum öncesi izlemeler sırasında her gebe kadının kan grubu doğumdan önce öğrenilmelidir. Rh negatif bulunan annelerin eşlerinin kan grupları da öğrenilerek kan uyuşmazlığı açısından önlem alınmalıdır. Günümüzde yapılan uygulama ile 28 haftalık gebelik sırasında ve bebek kan grubu Rh pozitif olarak bulunursa doğumdan hemen sonra gerekli olan iğnenin yapılmasıyla bu hastalık neredeyse tamamıyla önlenebilmektedir. ABO kan grubu uyuşmazlığı belirtileri bebeklerde çok hafif görülür ve bunun için pratikte iğne yapılması gerekmez.
Kan uyuşmazlığı iğnelerinin yapılmaması daha sonraki gebeliklerde sorunlar çıkmasına neden olabilir. Böyle oluşan bazı ağır durumlarda bebekler anne karnında kaybedilebilmektedir. Ağır kan uyuşmazlığı hastalığı durumlarında anne karnındaki bebekte kansızlık, sarılık, vücudunda su toplanması gibi belirtiler oluşur. Bebek doğduğu anda sarıdır. Bu bebeklerin tedavisi fototerapi (ışık tedavisi) veya kan değiştirilmesi (Exchange transfuzyon) ile yapılmaktadır. Fakat uzun süreli ağır sarılık durumları bebek beyninde ve diğer organlarında geri döndürülemeyen ağır zedelenmelere neden olabilir.
Gebelikte Kan Uyuşmazlığı: ABO ve Rh Uyuşmazlığı
Gebelik sürecinde anne ve bebek arasındaki kan uyuşmazlığı, hem anne hem de bebek sağlığı açısından önemli bir konudur. Bu uyuşmazlık, genellikle ABO ve Rh faktörleri üzerinden değerlendirilir. Bu yazıda, gebelikte kan uyuşmazlığının ne olduğunu, nedenlerini, riskleri ve yönetimini ABO ve Rh uyuşmazlığı bağlamında ele alacağız.
1. ABO ve Rh Faktörleri:
a. ABO Faktörleri: ABO sistemi, kan gruplarını belirlemek için kullanılan bir sistemdir. Bu sistemde dört ana kan grubu bulunur: A, B, AB ve O. İnsanlar, ABO sistemine göre kanlarında A, B, her ikisi veya hiçbir antijeni bulundurabilirler.
b. Rh Faktörü: Rh faktörü, kan hücrelerinin yüzeyinde bulunan bir protein olan D antijenine dayanır. Rh pozitif bireyler, bu antijene sahipken, Rh negatif bireylerde bu antijen bulunmaz.
2. ABO Uyuşmazlığı:
a. Anne ve Bebek Arasında ABO Faktörü Uyuşmazlığı: ABO uyuşmazlığı, genellikle anne ve bebek arasında ortaya çıkar. Örneğin, bir anne B tipi, bir baba ise A tipi ise, çocukları hem A hem de B genleri taşıyabilir. Bu durum genellikle gebelikte ciddi komplikasyonlara neden olmaz, ancak doğumdan sonraki günlerde bebekte sarılık görülebilir.
3. Rh Uyuşmazlığı:
a. Anne ve Bebek Arasında Rh Faktörü Uyuşmazlığı: Rh uyuşmazlığı, anne Rh negatif, baba ise Rh pozitifse ortaya çıkabilir. Eğer bebek Rh pozitifse, anne vücudu bebeğin Rh pozitif kan hücrelerini yabancı olarak algılar ve bu duruma karşı antikorlar üretir.
b. Sensibilizasyon ve Erytroblastozis Fetalis: Anne, ilk gebelikte Rh pozitif bir bebek doğurduğunda, bebeğin kanındaki Rh pozitif hücrelere karşı antikorlar üretebilir. Daha sonraki gebeliklerde, bu antikorlar bebeğin kanına geçebilir ve erytroblastozis fetalis denilen ciddi bir duruma yol açabilir.
4. Gebelikte Kan Uyuşmazlığının Nedenleri:
a. Rh İnkompatibilitesi: Rh inkompatibilitesi genellikle anne ve baba arasında Rh farkından kaynaklanır. Eğer anne Rh negatifse ve baba Rh pozitifse, bebek Rh pozitif olabilir.
b. ABO Uyuşmazlığı: ABO uyuşmazlığı, anne ve baba arasındaki ABO tipi farklılıklarından kaynaklanır. Ancak genellikle ciddi komplikasyonlara neden olmaz.
5. Gebelikte Kan Uyuşmazlığının Riskleri:
a. Erytroblastozis Fetalis: Bu durum, anne antikorlarının bebeğin kan hücrelerine saldırması sonucu ortaya çıkar. Bu durum, bebekte ağır anemi, sarılık ve diğer ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
b. Erken Doğum ve Düşük Riski: Gebelikte kan uyuşmazlığı, özellikle erytroblastozis fetalis durumunda, erken doğum ve düşük riskini artırabilir.
c. Bilirubin Ensefalopatisi: Yüksek bilirubin seviyeleri, özellikle erytroblastozis fetalis durumunda, bebekte bilirubin ensefalopatisi adı verilen bir duruma yol açabilir.
6. Gebelikte Kan Uyuşmazlığının Teşhisi:
a. Kan Testleri: Anne adayına gebeliğin erken dönemlerinde Rh faktörü ve ABO tipi testleri yapılır. Bebeğin kan grubu ve Rh faktörü genellikle doğumdan sonra belirlenir.
b. Amniyosentez: Bu test, bebeğin kan grubunu ve Rh faktörünü belirlemek için amniyotik sıvıdan bir örneğin alınmasını içerir.
7. Gebelikte Kan Uyuşmazlığının Yönetimi:
a. Rh İmmünoglobulin (RhIG) İnfüzyonu: Rh negatif bir anne, gebelik sırasında ve doğumdan sonraki 72 saat içinde RhIG almalıdır. Bu, annenin bebeğin Rh pozitif hücrelerine karşı antikor üretmesini önler.
b. Erytroblastozis Fetalis İzlemi: Risk durumlarında, gebelik sırasında ve doğum sonrasında bebeğin kan seviyeleri yakından izlenir. Gerekirse tedaviye hemen başlanır.
8. Gebelikte Kan Uyuşmazlığının Önlenmesi:
a. Rh Negatif Anne Adaylarına RhIG Verilmesi: Rh negatif bir anne, gebelik sürecinde ve doğumdan sonraki 72 saat içinde RhIG almalıdır. Bu, bebeğin kanındaki Rh pozitif hücrelere karşı antikor oluşumunu önler.
b. Düzenli Kontroller ve İzleme: Anne adayının gebelik süresince düzenli kontrollerle izlenmesi, potansiyel sorunların erken tespiti açısından önemlidir.
9. Sonuç: Gebelikte Kan Uyuşmazlığı ve Dikkat Edilmesi Gerekenler:
Gebelikte kan uyuşmazlığı, doğru tanı ve yönetimle genellikle başarılı bir şekilde kontrol altına alınabilir. Özellikle Rh inkompatibilitesi durumunda, RhIG kullanımı ve düzenli izleme ile komplikasyonlar önlenir. Anne adaylarının gebelik öncesi, sırası ve sonrasında düzenli sağlık kontrollerine katılması, potansiyel risklerin erken tespiti ve yönetimi açısından önemlidir. Her durumda, bir sağlık profesyoneli ile doğru değerlendirme ve tedavi planı oluşturmak önemlidir. Gebelikte kan uyuşmazlığı durumunda sağlık ekibi ile yakın bir işbirliği, anne ve bebeğin sağlığını koruma açısından kritiktir.
Gelen Sorular: Gebelikte kan uyuşmazlığı niçin olur?, Gebelikte kan uyuşmazlığı bebekte ne gibi sorunlara yol açabilir, Kan uyuşmazlığı olan anne adayında düşük ve kürtaj sonrasında da kan uyuşmazlığı iğnesi (Anti D, ticari isim Rhogam) yapılması gerekir mi? RH uyuşmazlığı ve ABO uyuşmazlığı arasında ne fark vardır, hangisi daha risklidir?
